คุณเคยรู้สึกไหมว่า “ตัวฉันไม่ได้มีแค่ร่างกาย”
หรือบางครั้งคุณอาจรู้สึกว่า… “ฉันเหนื่อยกายแต่ใจยังไหว”
นั่นคือสัญญาณว่า ตัวตนของคุณมีอะไรมากกว่าสิ่งที่ตามองเห็น ซึ่งในปรัชญาของโยคะนั้น ได้มีวิธีอธิบายเรื่องนี้ไว้

คำว่า “Kosha” (อ่านว่า โคชา หรือ โกศะ) ในภาษาสันสกฤต แปลว่า “เปลือก” หรือ “ชั้นห่อหุ้ม” อาจเปรียบให้เห็นภาพแบบชั้นของหัวหอม หรือกลีบดอกไม้ที่ซ้อนกันอยู่ ตามหลักโยคะ ตัวเรานั้นประกอบไปด้วย 5 ชั้น หรือ 5 Koshas และลึกเข้าไปจนถึงชั้นในสุดนั้นจะมี “ตัวตนอันบริสุทธิ์” ซ่อนอยู่ตรงกลาง

5 ชั้นของ Kosha คืออะไร?

ในบทความนี้ให้คุณลองจินตนาการว่า ตัวคุณคือดอกไม้ และแต่ละกลีบที่ค่อยๆ คลี่ออก คือ “Kosha” หรือชั้นของการมีอยู่ของคุณ ซึ่งได้แก่…

1. Annamaya Kosha – ชั้นของร่างกาย

กลีบชั้นนอกสุด: สิ่งที่คุณมองเห็น สัมผัสได้ เช่น กล้ามเนื้อ กระดูก ผิวหนัง
เรียกว่า “Annamaya” เพราะ “Anna” แปลว่า “อาหาร” …ร่างกายนี้มีชีวิตเพราะอาหารที่เรากิน
คุณรู้ว่าคุณมีร่างกาย ซึ่งนี่คือจุดเริ่มต้นของทุกการฝึก

2. Pranamaya Kosha – ชั้นของพลังชีวิต

กลีบถัดมา: พลังงาน ลมหายใจ การเคลื่อนไหวที่ทำให้คุณรู้สึก “มีชีวิต”
“Prana” คือพลังชีวิตที่ไหลอยู่ในร่างกาย เช่น ลมหายใจ อัตราการเต้นของหัวใจ หรือแม้แต่พลังที่ทำให้คุณขยับมือได้ถ้าคุณเคยรู้สึก “เหนื่อยทั้งที่ไม่ได้ใช้แรง” หรือ “สดชื่นแม้ไม่ได้หลับ” นั่นคือพลัง Prana กำลังเคลื่อนไหว

3. Manomaya Kosha – ชั้นของจิตใจ ความรู้สึก

กลีบชั้นกลาง: ความคิด ความรู้สึก ความจำ  คือเสียงในหัวที่พูดอยู่เสมอ
“Mano” แปลว่า “จิต” ชั้นนี้รวมถึงอารมณ์ทั้งหลาย: กลัว กังวล ดีใจ สงสัย เป็นชั้นที่ทำให้เราหัวเราะ ร้องไห้ หรือรู้สึกว่าชีวิต “วุ่นวาย”
ถ้าคุณเคยรู้สึก “คิดเยอะ” ทั้งที่ร่างกายยังไหว  แสดงว่า Manomaya Kosha กำลังทำงานหนัก

4. Vijnanamaya Kosha – ชั้นของปัญญาและการตื่นรู้

กลีบใกล้เกสร: ความเข้าใจลึกๆ ที่บอกคุณว่า “อะไรถูก อะไรควร” โดยไม่ต้องมีเหตุผลเยอะ
“Vijnana” คือ “ปัญญา” หรือ “การรู้เท่าทัน” ชั้นนี้คือความสามารถในการสังเกตตัวเอง เช่น
“ฉันกำลังโกรธ…แต่ฉันเลือกที่จะไม่ตอบโต้อย่างรุนแรง”
“ฉันรู้ว่าอะไรดีต่อตัวเอง แม้คนอื่นจะไม่เข้าใจ”
นี่คือชั้นของการ “ตื่นรู้” ที่เกิดจากสติ

5. Anandamaya Kosha – ชั้นของความสุขสงบลึกที่สุด

กลีบในสุด: ความสงบที่ไม่มีคำพูด ความสุขที่ไม่ต้องมีเหตุผล
“Ananda” แปลว่า “สุขเบิกบาน” ไม่ใช่ความสุขแบบ “ได้ของขวัญ” หรือ “ถูกหวย” แต่เป็นความรู้สึกสงบ เบาสบาย เป็นตัวของตัวเองที่สุด
คุณเคยนอน Savasana แล้วรู้สึก “แค่หายใจก็มีความสุข” ไหม?… นั่นคือสัมผัสของชั้นนี้

แก่นกลางของดอกไม้ = ตัวตนอันบริสุทธิ์ ลึกเข้าไปกว่าทุก Kosha คือสิ่งที่โยคะเรียกว่า “Purusha” หรือ Self ไม่ใช่บุคลิก ไม่ใช่ความคิด ไม่ใช่ร่างกาย แต่คือ “ความเป็นอยู่บริสุทธิ์” ที่สงบ เป็นอิสระ และเต็มเปี่ยม

แล้วโยคะเกี่ยวอะไรกับ Kosha?

การฝึกโยคะ (ไม่ว่าจะเป็นการเคลื่อนไหว หายใจ นั่งสมาธิ หรือการอยู่กับตัวเองอย่างมีสติ ซึ่งเราจะพูดต่อในหัวข้อ 8 Limbs of Yoga) คือ “กระบวนการ” ดูแลดอกไม้… ค่อยๆ รดน้ำ ถอนวัชพืช ใส่ปุ๋ยเพื่อให้กลีบแต่ละชั้นค่อยๆ เปิดออกอย่างเป็นธรรมชาติ จนเราได้สัมผัสกับ เกสรกลาง… ตัวตนที่แท้จริงของเราเอง

อย่างที่ได้ยินกันบ่อยเลยว่า โยคะไม่ใช่แค่การยืดเหยียดร่างกาย หรือออกกำลังกาย… แต่เป็นวิธีหนึ่งที่จะทำให้คุณ “รู้จักตัวเองให้ลึกขึ้นทีละชั้น” ซึ่งถ้าคุณเริ่มฝึกโยคะด้วยความเข้าใจ คุณจะ “ปลุกดอกไม้ในตัวเอง” ให้เบ่งบานสู่ความสงบที่แท้จริง แต่แม้คุณจะไม่ฝึกโยคะเลย ก็ยังสัมผัสได้ถึงบางชั้นของ Kosha อยู่แล้ว

Kosha is a concept in yogic philosophy that explains how our being is composed of multiple layers, like the delicate petals of a flower unfolding inward. These layers range from the tangible physical body to the deepest sense of inner peace. Each layer is called a Kosha, and there are five in total: the physical body (Annamaya), the energy body (Pranamaya), the mental-emotional body (Manomaya), the wisdom body (Vijnanamaya), and the bliss body (Anandamaya).

Practicing yoga… whether through movement, breathwork, or stillness… is like tending to a flower. With care and presence, each petal gently unfolds, allowing us to move inward through the Koshas and ultimately touch the essence at the very center: our purest, truest self.